Wpływ smartfonów, tabletów i innych urządzeń ekranowych na rozwój dzieci
Treść
Dzięki urządzeniom mobilnym Internet stał się nieodłączną częścią życia zarówno dorosłych, jak i dzieci oraz młodzieży. Nowoczesne technologie oferują wiele praktycznych i korzystnych zastosowań, jednak nadmierne i niekontrolowane korzystanie z nich może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie społeczne użytkowników. Szczególnie dotyczy to najmłodszych dzieci, które coraz częściej mają kontakt ze smartfonami, tabletami i innymi urządzeniami ekranowymi. Liczne badania oraz opinie specjalistów pracujących w dziedzinie terapii wskazują, że zbyt wczesne i niekontrolowane wprowadzanie mediów cyfrowych najmłodszym może prowadzić do różnych zaburzeń rozwojowych i niekorzystnie wpływać na ich rozwój emocjonalny, społeczny i poznawczy.
Raport z badania „Brzdąc w sieci” zrealizowany przez Akademię Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej stwierdza, że nieco ponad połowa dzieci w wieku 0-6 lat (54%) korzysta z urządzeń elektro mobilnych takich jak smartfon, tablet czy laptop. Średni wiek pierwszego kontaktu z takimi urządzeniami to tylko 2 lata i 2 miesiące. Przeprowadzone badania pokazują, że aż 12% dzieci już przed ukończeniem pierwszego roku życia korzysta ze smartfona lub tabletu. Średni czas spędzany przez dzieci przed ekranem wynosi około 1 godziny i 15 minut dziennie. Raport podkreśla również, że duży wpływ na te statystyki mają zachowania rodziców. Ponad połowa z nich pozwala dziecku korzystać z urządzeń mobilnych podczas wspólnego spędzania czasu, a blisko 66% używa smartfona jako nagrody za dobre zachowanie (Rowicka, Bujalski 2020).
Warto również zauważyć, że czas korzystania z telefonów i komputerów rośnie wraz z dorastaniem dzieci. Według raportu „Nastolatki 3.0” z deklaracji polskiej młodzieży wynika, że w wolnym czasie spędzają oni średnio 4 godziny i 50 minut dziennie, a czas ten wydłuża się w dni wolne od zajęć szkolnych (Akademia Cyfrowego Rodzica). Badania wskazują również, że czas spędzony przed ekranem z roku na rok nie skraca się, a nawet wydłuża.
Zgodnie z badaniami, najczęściej wykorzystywanymi zasobami przez dzieci w wieku 0-6 lat podczas korzystania z urządzeń mobilnych są filmy i filmiki (79%) oraz gry (62%). Badacze zauważają również, że około 63% dzieci bawi się smartfonem bez jasno określonego celu. Warto dodać, że co czwarte dziecko aktywnie korzysta z Internetu (Wojtasik, Dziemidowicz 2019).
Tymczasem badania psychologów wykazują, że dziecko, które jeszcze nie mówi, nie powinno w ogóle oglądać telewizji i nie powinno korzystać ze smartfonów i tabletów. Maluch poznaje świat wszystkimi zmysłami, np. kiedy chwyta jabłko, nie tylko je widzi, ale czuje też zapach, dłońmi poznaje jego kształt oraz fakturę skórki, a wbijając zęby w owoc wyczuwa jego smak. Jeżeli to samo jabłko pokaże się na ekranie i nawet ktoś wypowie co to jest, to poziom poznania przez dziecko jest znacznie mniejszy. Również młody wzrok potrzebuje różnorodnego patrzenia – z bliska i daleka by mógł prawidłowo się rozwijać. Niejednokrotnie dziecko w czasie śledzenia obrazu telewizyjnego całkowicie nieruchomieje, przestaje reagować na głos rodziców, ponieważ nie ma jeszcze zdolności „całościowego rejestrowania obrazów i dźwięków docierających z różnych źródeł”. Autor „Cyfrowej demencji” stwierdza, że jedynie „bezpośrednia komunikacja z drugim człowiekiem jest podstawą głębokiego przetwarzania informacji (Spitzer 2013). Efektem tego jest uboższy zasób słów i brak umiejętności budowania zdań, problemy ze słuchaniem tekstu, brak umiejętności opowiedzenia obejrzanej bajki.
Zbyt długi czas przed ekranem, zwłaszcza w porach nocnych – tuż przed snem, może ujemnie wpłynąć na jakość snu, a w konsekwencji – na regeneracje organizmu (Canadian Paediatric Society 2017). Naukowcy wskazują również, że wodzenie palcami po ekranach przez najmłodsze dzieci stanowi również zagrożenie dla rozwoju tzw. motoryki małej, oraz sprawności palców i rąk (Hill, 2018).
Błędem jest również używanie telefonu jako zachęty do jedzenia, gdyż dziecko jak zahipnotyzowane wpatruje się w ekran i nie czuje smaku, zapachu zjadanej potrawy oraz nie czerpie przyjemności z możliwości wspólnego jedzenia posiłku. Ponadto używanie telefonu do uspokajania dziecka, kiedy krzyczy, złości się sprawia, że dziecko nie uczy się innych metod radzenia sobie z emocjami.
Zbyt intensywny kontakt z urządzeniami mobilnymi może negatywnie wpłynąć na zdrowie i rozwój dzieci. Jednymi z najczęściej wymienianych efektów jest:
-obniżenie koncentracji,
-zaburzenia rozwoju mowy,
-trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania,
-trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych.
Dużym niebezpieczeństwem jest też narażenie na uzależnienie. Dotyczy to coraz częściej nawet kilkulatków, które pozbawione dostępu do sieci i swoich ulubionych treści mogą wykazywać reakcje emocjonalne, a także agresywne (Cash, McDaniel 2014).
Badania prowadzone od kilku lat w Katedrze Logopedii i Zaburzeń Rozwoju UKEN w Krakowie pokazały, że dzieci, które w okresie niemowlęctwa poddawane były oddziaływaniom mediów cyfrowych (telewizja, tablet, komputer) przejawiają wiele niepokojących zachowań, takich jak:
-trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego,
-brak uśmiechu na widok znanej osoby,
-brak gaworzenia,
-brak wsłuchiwania się w głos dorosłego,
-brak gestów społecznych, np. „pa,pa”,
-wolniejszy rozwój dużej i małej motoryki, co prowadzi do opóźnienia lub braku nabywania umiejętności językowych,
-zwolniony przebieg rozwoju intelektualnego i zabawy oraz kształtowania się umiejętności społecznych.
Polscy pediatrzy zalecają, aby:
- dzieci do 3 roku życia w ogóle nie korzystały z komputera i nie oglądały telewizji,
-dzieci w przedziale 3-7 roku życia dziennie spędzały przed ekranem jedynie 30 minut,
-dzieci do 12 roku życia spędzały czas przed ekranem do 1 godziny. (Akademia Cyfrowego Rodzica).
Do prawidłowego rozwoju dzieci potrzebują przede wszystkim bliskości rodziców, bezpiecznego środowiska, stymulacji poprzez zabawę z rówieśnikami i aktywność fizyczną.
Rozwój dziecka przebiega stopniowo, w określonych etapach i dostęp do elektroniki powinien być jednym tych etapów. Należy jednak ten moment odpowiednio wybrać. Odwlekanie momentu, w którym dziecko po raz pierwszy będzie miało kontakt z technologią nie powinno być postrzegane jako opóźnianie go w nauce. Co więcej, badania wykazują, że opóźnianie takiego kontaktu pozytywnie wpływa na jakość snu najmłodszych, dzieci nie maja również problemu z samodzielną zabawą.
Korzystanie z najnowszych technologii jest bardzo istotnym aspektem dzisiejszego życia. Warto jednak sobie uświadomić, że programy komputerowe, tablety, smartfony są projektowane w takich sposób, aby ich obsługa była jak najbardziej intuicyjna. Dziecko, które zacznie korzystać ze smartfona w wieku 12 lat poradzi sobie w jego obsłudze tak samo dobrze jak maluch, który zacznie to robić w wieku np. 5 lat. Warto więc nie bać się, odwlekania pierwszego kontaktu z urządzeniami multimedialnymi, ponieważ dzieci potrzebują również czasu na zwykłą zabawę.
Zapraszam także do obejrzenia wywiadu z panią prof. Jagodą Cieszyńską, jak wspierać dzieci
w rozwoju i dać im moc w dzisiejszym cyfrowym świecie.
https://www.youtube.com/watch?v=P3yACy72vDQ
Źródła:
Rowicka, M., Bujalski, M. (2020). Brzdąc w sieci – zjawisko korzystania z urządzeń mobilnych przez dzieci w wieku 0-6 lat, 2.
Wojtasik, Ł., Dziemidowicz, E. (2019). Urządzenia ekranowe w rękach dzieci w wieku 0-6 lat – zagrożenia, szanse, postulaty profilaktyczne
Akademia Cyfrowego Rodzica. Nauka To Lubię. (2021). Ile czasu dziecko może spędzać przed ekranem?
https://naukatolubie.pl/acr/dzieci-przed-komputerem/
Akademia Cyfrowego Rodzica. Nauka To Lubię. (2021). Polski nastolatek spędza w internecie coraz więcej czasu
https://naukatolubie.pl/acr/polski-nastolatek/
Canadian Paediatric Society. (2017). Screen time and young children: promoting health and development in a digital world. Paediatrics and Child Health, 22(8), 461–477.
Hill, A. (2018). Children Struggle to Hold Pencils Due to Too Much Tech, Doctors Say. The Guardian.
Spitzer, Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, przeł. A.
Lipiński, Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2013
Cash, H., McDaniel, K. (2014). Dzieci konsoli. Uzależnienie od gier. Poznań: Media Rodzina.
Ministerstwo Cyfryzacji. (2023). Małe dzieci i ekrany.
https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/male-dzieci-i-ekrany